Urodzony 135 lat temu w Sieradzu Marian Rapacki był twórcą programu gospodarczego polskiej spółdzielczości. Dziś zaliczany jest do grona prekursorów ruchu spółdzielczego.

Trzydzieści pięć lat temu, 7 lutego 1984 roku w Sieradzu obchodzono uroczyście 100. rocznicę urodzin Mariana Rapackiego, zasłużonego działacza i niezrównanego teoretyka ruchu spółdzielczego. Już pod koniec grudnia poprzedniego roku radni Miejskiej Rady Narodowej przyjęli uchwałę nadającą części ulicy Zakładników imię Mariana Rapackiego. Sieradzkim uroczystościom towarzyszyła sesja popularnonaukowa, na której przedstawiono drogę życiową i naukowy dorobek tego zasłużonego sieradzanina. Kulminacyjnym punktem jubileuszowych uroczystości było odsłonięcie tablicy na frontonie siedziby PSS „Sieradzanka” przy ul. Dominikańskiej, upamiętniającej prekursora polskiej spółdzielczości. Kilka lat temu tablicę przeniesiono, umieszczając na ścianie Domu Handlowego ,,Warta’’, gdzie obecnie znajduje się siedziba władz PSS ,,Sieradzanka’’.
O Marianie Rapackim tak powiedział w 1984 roku członek naczelnych władz CZSS „Społem” Marian Niczman: „Była to postać dużego formatu, która kształtowała polską spółdzielczość w trudnym czasie okresu międzywojennego i wojennego. Ten wielki umysłem człowiek odszedł od nas w 1944 roku – zginął w Powstaniu Warszawskim. Jego pracę kontynuował syn – Adam Rapacki, późniejszy minister spraw zagranicznych.” Marian Rapacki przyszedł na świat w Sieradzu 7 lutego 1884 roku. Był synem Bronisława, administratora dóbr ziemskich i Jadwigi z Chełmickich. Jego dziad Marian brał udział jako oficer w Powstaniu Listopadowym, zaś ojciec uczestniczył w Powstaniu Styczniowym. Początkowe nauki pobierał w rodzinnym domu, a następnie podjął naukę w warszawskiej szkole handlowej Augusta Rontalera. W 1903 roku wyjechał na dalsze studia do Akademii Handlowej w Lipsku. Wiedzę teoretyczną oraz praktykę zawodową pogłębiał także w Londynie. W 1906 roku powrócił do Królestwa Kongresowego i podjął pracę jako urzędnik w Towarzystwie Oszczędnościowo-Pożyczkowym w Piotrkowie Trybunalskim.
W 1920 roku rozpoczął pracę w ruchu spółdzielczym jako redaktor pisma „Społem” i „Rzeczpospolitej Spółdzielczej”. Był jednym z tych, którzy doprowadzili do zjednoczenia polskich spółdzielni spożywców. Po śmierci Mielczarskiego, pełnił funkcję prezesa Zarządu Związku „Społem” oraz wykładał w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie. Od 1924 roku był delegatem polskich spółdzielców w Komitecie Centralnym Międzynarodowego Związku Spółdzielczego. Piastując godnie prezesurę „Społem” swoją wiedzą i pracą pomnożył zdobycze organizacyjne związku. Zadziwiał śmiałością, logiką i precyzją myśli, umiejętnością przewidywania i praktycyzmem. Te cechy jego osobowości i umysłowości występowały w wielu jego pracach teoretycznych dotyczących spółdzielczości. Wydana w 1936 roku jego praca „Program gospodarczy spółdzielczości spożywców” wywołała szeroki odzew w kraju i była szeroko komentowana w ówczesnej prasie polskiej. Był ponad to autorem około 300 artykułów dotyczących szeroko pojętej spółdzielczości. Prace te publikował w czasopismach polskich („Rzeczpospolita Spółdzielcza”, „Rolnictwo”, „Społem”, „Spółdzielczy Przegląd Naukowy”) i zagranicznych. Z tego tematu opublikował także kilka broszur. We wrześniu 1939 roku wchodził w skład zarządu aprowizacyjnego w oblężonej Warszawie. Uczestniczył też wraz z prezydentem stolicy Stefanem Starzyńskim w rozmowach dotyczących kapitulacji Warszawy. W czasie okupacji pracował nad programem rozwoju polskiej spółdzielczości w okresie powojennym, który został wykorzystany przy organizacji ruchu spółdzielczego po 1944 roku.
Dla Warszawy i w trosce o jej wyżywienie pracował z pełnym oddaniem w pamiętnych dniach Powstania Warszawskiego. Początkowo centrala „Społem” mieściła się na Czerniakowie, potem zaś ewakuowana została na Mokotów, gdzie Rapacki próbował zabezpieczyć majątek Związku. Zginął w czasie pełnienia obowiązków służbowych w dniu 16 września 1944 roku w wyniku bombardowania. Jego uroczysty pogrzeb odbył się 12 kwietnia 1945 roku na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Pośmiertnie został odznaczony wojskowy Krzyżem Walecznych. Za życia odmawiał przyjęcia wszelkich odznaczeń państwowych. Jego syn Adam Rapacki był za czasów Władysława Gomułki ministrem spraw zagranicznych. Znanym przede wszystkim z przedstawionego w ONZ „Planu Rapackiego”.

JAN PIETRZAK
Podpis pod foto: Marian Rapacki (1884-1944), urodzony w Sieradzu prekursor polskiego ruchu spółdzielczego