W ramach radykalnej reformy kraju i budowy demokratycznego państwa Uzbekistan chce dokonać zmian w Konstytucji, uzupełniając ją hasłem "W imię godności człowieka". Jeśli ludność zagłosuje za poprawkami w referendum, które odbędzie się 30 kwietnia, to obecny Urząd Konstytucyjny zostanie zmieniony o 65procent: liczba artykułów w nim wzrośnie z obecnych 128 do 155, normy - z 275 do 434. O skali reform świadczy fakt, że liczba szczegółowych przepisów dotyczących praw i wolności człowieka wzrosła ponad trzykrotnie.

Decyzję o przeprowadzeniu referendum w sprawie przyjęcia poprawek ogłosił prezydent Szawkat Mirzijojew w 2022 roku. Głównym celem reformy konstytucyjnej było przeorientowanie systemów ustawodawstwa, rozumienia prawa i egzekwowania prawa, świadomości politycznej i prawnej społeczeństwa na uniwersalne wartości i zasady zrównoważonego rozwoju. Strategia Rozwoju Nowego Uzbekistanu do 2026 r., przyjęta w styczniu 2022 r., Wyznacza poważne zadania. Przewiduje przyjęcie ponad 50 kodeksów, ustaw, strategii, koncepcji i programów, ponad 100 innych inicjatyw zostało przedstawionych w siedmiu obszarach modernizacji kraju. Nowa Konstytucja ma na celu utrwalenie osiągniętych rezultatów przemian demokratycznych oraz wzmocnienie konstytucyjnych i prawnych podstaw dalszej modernizacji społeczeństwa i państwa. Oczekiwano, że referendum odbędzie się jesienią, ale pod koniec listopada 2022 roku Izba Ustawodawcza parlamentu Uzbekistanu postanowiła przesłać poprawki do ponownej społecznej oceny. Podczas ogólnopolskiej dyskusji nad projektem ustawy konstytucyjnej wpłynęło ponad 220 tysięcy propozycji jej ulepszenia. Opinia publiczna, partie polityczne, organizacje publiczne, przedstawiciele środowisk eksperckich i naukowych Uzbekistanu aktywnie uczestniczyli w opracowywaniu projektu nowego projektu. Po zamieszkach w Karakałpakstanie w dniach 1-2 lipca, spowodowanych proponowanymi poprawkami zmieniającymi status republiki, artykuły dotyczące Karakałpakstanu zostały wyłączone z projektu. Po zakończeniu ogólnokrajowej dyskusji projekt został przyjęty przez ustawodawczą (niższą) izbę parlamentu, zatwierdzony przez Senat (wyższą izbę parlamentu)". 13 marca Sąd Konstytucyjny Uzbekistanu za zgodną z Konstytucją uznał decyzję Izby Ustawodawczej o przeprowadzeniu referendum.
Ważnym faktem jest to, że dokument otrzymał pozytywną ocenę międzynarodowych ekspertów, pozytywnie przeszedł około 10 zagranicznych i międzynarodowych analiz, wszystkie poprawki zostały opracowane zgodnie z szeregiem przepisów międzynarodowych, w tym Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowym Paktem Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Tekst zaktualizowanej Konstytucji Uzbekistanu jest prezentowany na stronie internetowej meningkonstitutsiyam.uz (moja konstytucja). Zgodnie z proponowanymi zmianami, Konstytucja zobowiąże do wzmocnienia ochrony praw człowieka, uczciwych i otwartych wartości demokratycznych, a także równości wśród wielowyznaniowej i wieloetnicznej ludności Uzbekistanu. To i priorytet jest wzmocniony przez Deklarację Uzbekistanu jako suwerennego, demokratycznego, prawnego, społecznego i świeckiego państwa.
Poprawki i zmiany w Konstytucji będą uwzględniać zasady praworządności, demokratycznej reprezentacji, podziału władzy i wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego. Po raz pierwszy Konstytucja stanowi, że prawa i wolności człowieka mogą być ograniczane tylko zgodnie z ustawą i tylko w zakresie niezbędnym do ochrony porządku konstytucyjnego, zdrowia i moralności ludności, praw i wolności innych osób oraz w interesie zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Konstytucja zapisywałaby również zasadę habeas corpus i zniesienie kary śmierci.
Ponadto reformy będą wspierać rozwój gospodarczy w bezpiecznym otoczeniu inwestycyjnym i biznesowym oraz obejmować ważne środki ochrony środowiska. System polityczny kraju zostanie zreorganizowany: poprzednie kadencje niektórych urzędników państwowych nie będą wliczane do nowo wprowadzonych limitów kadencji. Ponadto kadencja prezydencka zostanie zwiększona z pięciu do siedmiu lat. Tezy dotyczące pokojowej polityki zagranicznej Uzbekistanu, uznania zasady integralności terytorialnej państw wraz z zasadami suwerennej równości państw, niestosowania siły lub groźby użycia siły, zwiększają poziom zaufania i wiarygodności partnerstwa w stosunkach międzynarodowych. Zaktualizowana Konstytucja przewiduje również, że państwo przyjmie na siebie szereg nowych obowiązków w celu zmniejszenia społecznego ubóstwa, zapewnienia zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem. Po raz pierwszy państwo jest zobowiązane do podjęcia działań mających na celu poprawę jakości życia ludności, stworzenie warunków do pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społeczeństwa i państwa oraz realizacji ich praw. Zapisanie praw młodzieży w Konstytucji ma również znaczenie dla Uzbekistanu, ponieważ ponad 18 milionów ludności kraju to ludzie młodzi. Oczekuje się, że liczba ta osiągnie 25 milionów do 2040 roku.
Eksperci przewidują, że ludzie zagłosują za tymi zmianami w Konstytucji a ponieważ głównym przesłaniem reformy konstytucyjnej jest to, że jeśli wcześniej państwo było na pierwszym miejscu, teraz obywatel jest na pierwszym miejscu. I będzie to przełomowe wydarzenie we współczesnej historii politycznej Uzbekistanu, punkt zwrotny transformacji kraju, zapoczątkowanej przez prezydenta Shavkata Mirziyoyeva w 2016 roku. Referendum pokaże, czy obywatele zgadzają się z kompleksowym programem reform prezydenta Uzbekistanu. Wszystkie te transformacje na dużą skalę to dopiero początek zmian i demokratyzacji życia Uzbeków Jednak ich utrwalenie w Konstytucji będzie oznaczało początek drugiego, jeszcze ważniejszego etapu reform - ich wdrażania, w tym poprzez działalność ustawodawczą. Ważnym aspektem w tym przypadku będzie zapewnienie bezpośredniej skuteczności zaktualizowanej Konstytucji.

Kazimierz Andrzejewski